ความหมายของการศึกษาอิสลาม(อัต-ตัรบียะฮฺ อิสลามียะฮฺ:التربية الإسلامية)

 

คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยฟาฎอนี้ 
สถานศึกษาศึกษาศาตร์ที่วางรากฐานบนการศึกษาอิสลาม

        ก่อนที่เราจะพูดถึงความหมายการศึกษาอิสลาม หรือ อัตตัรบียะห์อิสลามียะห์ (التربية الإسلامية) เราลองมาททวนความหมายของการศึกษาตามแนวคิดของนักการศึกษาตะวันตกและนักการศึกษาไทย

        ยัง ยัคส์ รุสโซ (Jean Jacques Rousseau) ได้ให้ความหมายของการศึกษาไว้ว่า การศึกษาคือ การปรับปรุงคนให้เหมาะกับโอกาสและสิ่งแวดล้อมที่เปลี่ยนไป
        หรืออาจกล่าวได้ว่า การศึกษาคือการนำความสามารถในตัวบุคคลมาใช้ให้เกิดประโยชน์

        โจฮัน เฟรดเดอริค แฮร์บาร์ต (John Friedich Herbart) ให้ความหมายของการศึกษาว่า การศึกษาคือ การทำพลเมืองให้มีความประพฤติดี และมีอุปนิสัยที่ดีงาม

         เฟรด ดเอริค เฟรอเบล (Friedrich Froebel) การศึกษา หมายถึง การพัฒนาบุคลิกภาพของเด็กเพื่อให้เด็กพัฒนาตนเอง

         จอห์น ดิวอี้ (John Dewey) ได้ให้ความหมายของการศึกษาไว้หลายความหมาย คือ
         1. การศึกษาคือชีวิต ไม่ใช่เตรียมตัวเพื่อชีวิต
         2. การศึกษาคือความเจริญงอกงาม
         3. การศึกษาคือกระบวนการทางสังคม
         4. การศึกษาคือการสร้างประสบการณ์แก่ชีวิต

         คาร์เตอร์ วี. กู๊ด (Carter V. Good) ได้ให้ความหมายของการศึกษาไว้ 3 ความหมาย คือ
         1. การศึกษาหมายถึงกระบวนการต่าง ๆ ที่บุคคลนำมาใช้ในการพัฒนาความรู้ ความสามารถ เจตคติ ความประพฤติที่ดีมีคุณค่า และมีคุณธรรมเป็นที่ยอมรับนับถือของสังคม
         2. การศึกษาเป็นกระบวนการทางสังคมที่ทำให้บุคคลได้รับความรู้ความสามารถจากสิ่งแวดล้อมที่โรงเรียนจัดขึ้น
         3. การศึกษาหมายถึงการถ่ายทอดความรู้ต่าง ๆ ที่รวบรวมไว้อย่างเป็นระเบียบให้คนรุ่นใหม่ได้ศึกษา

         ม.ล.ปิ่น มาลากุล การศึกษาเป็นเครื่องหมายที่ทำให้เกิดความเจริญงอกงามในตัวบุคคล

         ดร. สาโช บัวศรี การศึกษา หมายถึง การพัฒนาบุคคลและสังคมที่ทำให้คนได้มีการเรียนรู้ และพัฒนาขึ้นไปสู่ความเป็นสมาชิกที่ดีของสังคม

        ทั้งหมดนี้เป็นการให้ความหมายของการศึกษาตามทัศนะของนักการศึกษาในช่วงศตวรรษ์ที่ผ่านมา ซี่งสรุปได้ว่า การศึกษา เป็นกระบวนการให้ส่งเสริมให้บุคคลเจริญเติบโตและมีความเจริญงอกงามทางกาย อารมณ์ สังคมและสติปัญญาจนเป็นสมาชิกของสังคมที่มีคุณธรรมสูง

ความหมายการศึกษา(อัตตัรบียะฮฺ) ในอิสลาม
          คำว่า التربية (อัตตัรบียะฮฺ)หรือ التربية الإسلامية (อัตตัรบียะฮฺ อัลอิสลามียะฮฺ) ไม่มีบัญญัติไว้ในอัลกุรอาน หรือ ในหะดีษ หรือแม้แต่ในตำราเก่าของอุลามาอฺที่เป็นที่รู้จักก็ไม่ได้บัญญัติคำนี้มา แต่จะใช้คำอื่นแทนคำอัตตัรบียะฮฺ ซึ่งเราจะได้พูดคุยต่อไป (ติดตามอ่านได้ที่นี้ คำว่า "ตัรบียะฮฺ :التربية"(การศึกษา ) เป็นคำใหม่ในอิสลาม)

          ถ้าเราเปิดพจนานุกรมาอาหรับ เราจะพบการให้ความหมายของคำว่า التربية มาจากรากศัพท์ต่อไปนี้

           1. تربية มาจากคำว่า ربا يربو (เราะบา ยัรบู) หมายถึง การเพิ่มพูนขึ้นและเจริญงอกเงย ดังนั้น การศึกษาหรือ التربية ตามควาหมายนี้ หมายถึง การเพิ่มหรือเจริญงอกงาม ดังที่ฝรั่งเขาว่า Education is Growth (การศึกษาคือการเจริญงอกงาม) และความหมายของ อัตตัรบียะอฺที่ให้ความหมายลักษณะนี้ อัลลอฮฺได้ตรัสในอัลกุรอานหลายครั้ง เช่น

 يَمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ

        ความว่า : อัลลอฮ์จะทรงให้ดอกเบี้ยลดน้อยลงและหมดความจำเริญและจะทรงให้บรรดาที่เป็นทานเพิ่มพูนขึ้น และอัลลอฮ์นั้นไม่ทรงชอบผู้เนรคุณผู้กระทำบาปทุกคน (อัล-บะกอเราะฮฺ :2/276)

 وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنبَتَتْ مِن كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ

        ความว่า : และ เจ้าจะเห็นแผ่นดินแห้งแล้ง ครั้นเมื่อเราได้หลั่งน้ำฝนลงมาบนมัน มันก็จะเคลื่อนไหวขยายตัวและพองตัวและงอกเงยออกมาเป็นพืช ทุกอย่างเป็นคู่ ๆ ดูสวยงาม (อัล-ฮัจญ์ :22/5)

 وَمَا آتَيْتُم مِّن رِّباً لِّيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِندَ اللَّهِ

        ความว่า : และสิ่งที่พวกเจ้าจ่ายออกไปจากทรัพย์สิน (ดอกเบี้ย) เพื่อให้มันเพิ่มพูนในทรัพย์สินของมนุษย์ มันจะไม่เพิ่มพูน ณ ที่อัลลอฮฺ (อัรฺ-รูม : 30/39ْ)

        2. تربية มาจากคำว่า ربى يربي (เราะบา ยุรบี) การดูแลและเลี้ยงดู อัลลอฮฺได้ตรัสว่า

 قَالَ أَلَمْ نُرَبِّكَ فِينَا وَلِيداً وَلَبِثْتَ فِينَا مِنْ عُمُرِكَ سِنِينَ

        ความว่า : เขา(ฟิรเอาน์) กล่าวว่า เรามิได้เลี้ยงดูเจ้าเมื่อขณะเป็นเด็กอยู่กับพวกเราดอกหรือ? และเจ้าได้อยู่กับเราหลายปีในช่วงชีวิตของเจ้า (อัช-ชุอารออฺ : 26/18)

 وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيراً

        ความว่า : และจงนอบน้อมแก่ท่านทั้งสอง ซึ่งการถ่อมตนเนื่องจากความเมตตา และจงกล่าวว่า “ข้าแต่พระเจ้าของฉัน ทรงโปรดเมตตาแก่ท่านทั้งสองเช่นที่ทั้งสองได้เลี้ยงดูฉันเมื่อเยาว์วัย (อัล-อิสรออฺ : 17/24)

         อาหรับเบดูอีนกล่าวว่า

 فمن يكُ سائلاً عني فإني بمكة منزلي وبها ربيتُ
ถ้าผูใดถามถึงฉัน ฉันอยู่ที.. มักกะฮฺคือบ้านฉันและที่นั้นถูกดูแล

        3. التربية มาจากคำว่า رب يرب (ร็อบบะ ยะรุบบุ) หมายถึง การแก้ไขให้ดีขึ้น การสั่งสอน การปกครองดูแล อัลกุรอาน ได้ให้ความหมายการดูแลสั่งสอน ในอายะฮฺต่างๆ เช่น

 وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلاَئِكَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِي بِأَسْمَاء هَـؤُلاء إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ

        ความว่า : และพระองค์ได้ทรงสอนบรรดานามของทั้งปวงให้แก่อาดัม ภายหลังได้ทรงแสดงสิ่งเหล่านั้นแก่มะลาอิกะฮฺ แล้วตรัสว่า จงบอกบรรดาชื่อของสิ่งเหล่านั้นแก่ข้า หากพวกเจ้าเป็นผู้พูดจริง (อัล-บะกอเราะฮฺ : 2/32)

 وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ

        ความว่า : และขณะที่ข้าได้สอนเจ้า ซึ่งคัมภีร์และความมุ่งหมายแห่งบัญญัติศาสนาและอัต-เตารอตและอัล-อิน-ญีล (อัล-มาอิดะฮฺ  : 5/110)

       แม้ความหมายการศึกษาที่ให้โดยนักคิด นักการศึกษาในยุคสมัยต่างๆ แตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับ สถานที่ สถานการณ์ สภาพแวดล้อม ปรัชญา นโยบายของรัฐ หรือตามแนวความคิดของแต่ละคน แต่โดยภาพรวมแล้ว ความหมายของการศึกษาก็จะอยู่ในกรอบความหมายของคำอัตตัรบียะฮฺที่กล่าวมาข้างต้น

        อิมาม อัลบัยฎอวีย์ (685 ฮ.ศ) ได้กล่าวว่า ““อัร-ร็อบ (الرب) ที่เป็นรากศัพท์ของคำว่า อัตตัรบียะฮฺ(التربية) คือ การนำสิ่งหนึ่งสิ่งใดสู่ความสมบูรณ์ของมัน จากลักษณะหนึ่งหนึ่งสู่อีกลักษณหนึ่ง”

         อัร-รอฆิบ อัล-อัศฟาฮานีย์ (502 ฮ.ศ) ได้กล่าวว่า “อัร-ร็อบ (الرب) ที่เป็นรากศัพท์ของคำว่า อัตตัรบียะฮฺ(التربية) คือ การสร้างสิ่งใดสิ่งหนึ่งจากขั้นสู่อีกขั้นจนถึงขีดความสมบูรณ์”

        สามารถสรุปได้ว่า การศึกษา(التربية) หมายถึง กระบวนการส่งเสริมและพัฒนาความสามารถและทักษะของบุคคลเพื่อตอบสนองความต้องการของชีวิตในทุกแง่ทุกมุม หรือ กระบวนการสร้างบุคคลให้สามารถปรับตัวให้เข้ากับสิ่งแวดล้อมที่ตนเองอาศัยอยู่

        อิมาม อัลฆอซาลี(478 ฮ.ศ) ได้ให้ความหมายเกี่ยวกับการศึกษาว่า การศึกษาหมายถึงกระบวนการทำให้บุคคลเข้าใกล้ชิดอัลลอฮฺ

        ความแตกต่างระหว่างการศึกษาอิสลามกับการศึกษาทั่วๆไป

• การศึกษาอิสลาม มีจุดประสงค์ หลักสูตร วิธีการ และสื่อต่างๆ ยึดเอาบทบัญญัติศาสนาเป็นหลัก

• การศึกษาอิสลาม ไม่ได้มีจุดประสงค์เพียงแค่ให้มีชีวิตอยู่บนโลกนี้อย่างมีความสุขเท่านั้น แต่เน้นการมีชีวิตหลังความตายด้วย

• การศึกษาอิสลาม ให้ความสำคัญทั้งที่เป็นวัตถุทางกายและที่เป็นจิตวิญญาน ดูแลและเสริมสร้างในสิ่งเหล่านี้ให้ครอบคลุมและสมบูรณ์

 

 ------------------------------

บทความนี้ เป็นบทความที่เขียนลงใน gotoknow.org ที่ผมได้เขียนขึ้นเมื่อ 14 ปีที่แล้ว 
https://www.gotoknow.org/posts/86443